Stephen Hawking'in məzar daşına yazılmağını istədiyi tənlik və mənası.
Məşhur fizikaçı, kozmolog, elm iletişimcisi və simvol insanlardan Stephen Hawking, 14 Mart günü aramızdan ayrıldı. Dünya isə onun bizə buraxdığı mirasa fokuslanmış vəziyyətdə. Həyatının hər saniyəsində bizlərə dərs verən Hawking'in ölmədən əvvəl çatdırdığı bir istəyi və mənası, sizi dərin düşüncələrə itəcək.
Stephen Hawking'in bir an üçün bir elm insanı olduğunu və dünyanın kainata dünyagörüşünü dəyişdirdiyini unudun. Özü, yalnız həyata qarşı dünyagörüşü və verdiyi amansız mübarizəsi üzərinə həftələr boyu danışa biləcəyimiz bir insan idi. Fiziki məhdud olaraq, sərhədlərin məcbur edilməsinin əhəmiyyətini göstərdi. Özünə soruşulan "Fiziki məhdudiyyətli olmağınız işlərinizin müsbət istiqamətdə irəliləməsinə qatqı təmin etdi mi?" sualına müsbət cavab verən Hawking, maneəsinin özünü kainat haqqında daha çox düşünməyə və dünyəvi məsələlərdən daha çox uzaqlaşdırmağa yaradığını amma ailəsini və dostlarını heç bir zaman unutmadığını bildirib.
2002-ci il 60 illik doğum günündə teorik fizika və kosmologiya fraqmentləri seminarında danışan Hawking, öldükdən sonra məzar daşında bir tənlik yazılmağını istədi. Bu tənlik, qara bir çuxurun təsadüfi və düzənsizliyini təsvir edən məşhur tənliklərdən biri idi.
Bəs tənlik nə mənaya gəlir?
Tənlik, qara dəliklər mövzusundakı müasir anlayışımızın və insan oğlunun kosmik sahədəki sərhədini ifadə edir. Hawking'in həmkarı Jacob Bekenstein ilə birlikdə ortaya qoyduğu bu müvəffəqiyyət, "S" hərfi ilə təyin olunan "entropiya" terminini həyatımıza saldı. Bu termin bir sistemin mexaniki şəkildə çevrilə bilməyəcəyi istilik enerjisini təmsil edir. Əksəriyyətlə qara dəlik kimi kompleks terminlərin, təsadüflər və düzənsizliyini açıqlayır.
Entropiya tənliyi ya da qara dəliklərin termodinamika tənliyi
Tənlikdəki digər hərflər isə içlərində onlarla hesablama saxlayan, kainatın riyazi sabitləri olaraq qəbul görürlər. "K" hərfi Boltzmann sabitini əks etdirir, "c" hərfi işıq sürətini, h həcmini Planck sabitini və "G" hərfi universal qravitasiya sabitini təmsil edir.
Entropiya, məktəblərdəki fizika dərsliklərində, böyük miqyaslı bir sistem içərisindəki pozuqluqların ölçüsü olaraq təyin olunur. Digər tərəfdən, bir obyektə uyğunlaşa biləcək məlumatın miqdarı kimi müəyyən edilə bilər.
Niyə entropi tənliyi bu qədər vacibdir?
Qara dəliyin entropisi (pozuqluğu, naməlumluğu, təsadüfi olması) həcmi deyil, səth sahəsilə mütənasibdir. Qara deşik səthi, fizikadakı hadisə üfüqüdür və bundan ötəyə heç bir şey gedə bilməz.
Qara dəliklərin termodinamikasını anlamaq Hawkingə kvant mexanikası ilə məşğul olmasına və bu tənliyi göstərməsinə səbəb oldu. Bu tənliklə birlikdə Hawking, qara dəliklərin radiasiya və istilik yaydıqlarını da sübut etdi.
Professor Hawking'in məzar daşına bərabərliyi yazmaq arzusu əslində ilk deyil. Tənlik içindəki Boltzmann sabitinin icadçısı olan Avstraliyalı fizikaçı Ludwig Boltzman, öz sabitinə bağlı tənliyinin məzar daşına yazılmağını istəmişdi. Fizikaçı vəfat etdikdən sonra bu istəyi həyata keçirildi. Bu səbəblə Hawking'in, Boltzmann'ın təsirində qaldığını söyləyə bilərik.
sh
Stephen Hawking'in bir an üçün bir elm insanı olduğunu və dünyanın kainata dünyagörüşünü dəyişdirdiyini unudun. Özü, yalnız həyata qarşı dünyagörüşü və verdiyi amansız mübarizəsi üzərinə həftələr boyu danışa biləcəyimiz bir insan idi. Fiziki məhdud olaraq, sərhədlərin məcbur edilməsinin əhəmiyyətini göstərdi. Özünə soruşulan "Fiziki məhdudiyyətli olmağınız işlərinizin müsbət istiqamətdə irəliləməsinə qatqı təmin etdi mi?" sualına müsbət cavab verən Hawking, maneəsinin özünü kainat haqqında daha çox düşünməyə və dünyəvi məsələlərdən daha çox uzaqlaşdırmağa yaradığını amma ailəsini və dostlarını heç bir zaman unutmadığını bildirib.
2002-ci il 60 illik doğum günündə teorik fizika və kosmologiya fraqmentləri seminarında danışan Hawking, öldükdən sonra məzar daşında bir tənlik yazılmağını istədi. Bu tənlik, qara bir çuxurun təsadüfi və düzənsizliyini təsvir edən məşhur tənliklərdən biri idi.
Bəs tənlik nə mənaya gəlir?
Tənlik, qara dəliklər mövzusundakı müasir anlayışımızın və insan oğlunun kosmik sahədəki sərhədini ifadə edir. Hawking'in həmkarı Jacob Bekenstein ilə birlikdə ortaya qoyduğu bu müvəffəqiyyət, "S" hərfi ilə təyin olunan "entropiya" terminini həyatımıza saldı. Bu termin bir sistemin mexaniki şəkildə çevrilə bilməyəcəyi istilik enerjisini təmsil edir. Əksəriyyətlə qara dəlik kimi kompleks terminlərin, təsadüflər və düzənsizliyini açıqlayır.
Entropiya tənliyi ya da qara dəliklərin termodinamika tənliyi
Tənlikdəki digər hərflər isə içlərində onlarla hesablama saxlayan, kainatın riyazi sabitləri olaraq qəbul görürlər. "K" hərfi Boltzmann sabitini əks etdirir, "c" hərfi işıq sürətini, h həcmini Planck sabitini və "G" hərfi universal qravitasiya sabitini təmsil edir.
Entropiya, məktəblərdəki fizika dərsliklərində, böyük miqyaslı bir sistem içərisindəki pozuqluqların ölçüsü olaraq təyin olunur. Digər tərəfdən, bir obyektə uyğunlaşa biləcək məlumatın miqdarı kimi müəyyən edilə bilər.
Niyə entropi tənliyi bu qədər vacibdir?
Qara dəliyin entropisi (pozuqluğu, naməlumluğu, təsadüfi olması) həcmi deyil, səth sahəsilə mütənasibdir. Qara deşik səthi, fizikadakı hadisə üfüqüdür və bundan ötəyə heç bir şey gedə bilməz.
Qara dəliklərin termodinamikasını anlamaq Hawkingə kvant mexanikası ilə məşğul olmasına və bu tənliyi göstərməsinə səbəb oldu. Bu tənliklə birlikdə Hawking, qara dəliklərin radiasiya və istilik yaydıqlarını da sübut etdi.
Professor Hawking'in məzar daşına bərabərliyi yazmaq arzusu əslində ilk deyil. Tənlik içindəki Boltzmann sabitinin icadçısı olan Avstraliyalı fizikaçı Ludwig Boltzman, öz sabitinə bağlı tənliyinin məzar daşına yazılmağını istəmişdi. Fizikaçı vəfat etdikdən sonra bu istəyi həyata keçirildi. Bu səbəblə Hawking'in, Boltzmann'ın təsirində qaldığını söyləyə bilərik.
sh
